İLH1010 Türk İslam Edebiyatı 5. Ünite XV. Yüzyıla Kadar Türk – İslam Edebiyatı Sorulu Özet Anlatım

İLH1010 Türk İslam Edebiyatı 5. Ünite Sorulu Özet Anlatım

BİZİM SINIFIMIZ :) (Kredili ilahiyat Önlisans 1.sınıf DERS etkinliği)

https://www.facebook.com/events/164895643708685/permalink/245987778932804/

İLH1010 Türk İslam Edebiyatı => Zehra Alcan - Fatma Köymen (Pazar 22:00-) 

https://www.facebook.com/notes/k%C3%BCt%C3%BCphane-ilahiyat-1-s%C4%B1n%C4%B1f-/ilh1010-t%C3%BCrk-islam-edebiyat%C4%B1-5-%C3%BCnite-xv-y%C3%BCzy%C4%B1la-kadar-t%C3%BCrk-islam-edebiyat%C4%B1-sorul/618906168192418 den alıntıdır.

Ünite 5: XV. Yüzyıla Kadar Türk – İslam Edebiyatı
Fatma Köymen 27.Nisan.2014 Pazar

1.Türklerin İslamı kabulünden sonraki muhtemel ilk Türk İslam eserleri nelerdir? Bu eserler hangi döneme rastlamaktadır?

İslami dönemde Türklere ait ilk eserlerin Kur'an tercüme ve tefsirleri olması muhtemeldir. Bunlar Karahanlılar dönemine rastlamaktadır. Aynı dönemde Gaznelilerde hüküm sürmüş ancak yöneticileri Türk de olsa Farsça konuşan toplulukların fazla olması nedeniyle Türkçe eserlere rastlanmamıştır. İranlı büyük şair Firdevsi(ö. 1020)nen Şehname adlı mesnevisi Hazneli Mahmud'a sunuluşur.

2.Bu dönemde kullanılan dil hakkında bilgi veriniz.

Bu dönemde Hakan iye Türkçesi olarak bilinen Karahanlı Türkçesi kullanılmıştır. Uygur yazısı ile Arap yazısı da kullanılmıştır. Selçuklu döneminde Türk edebiyatımız zayıflasa da beylikler ile canlanmış Osmanlı'da zirveye ulaşmıştır.

3. 11. ve 12. yy. hangi eserler yazılmıştır?                                                                                              

İlk eserler hakaniye Türkçe'si ile yazılan Kutadgu bilig Divan-ı lugati't Türk Atabetül hakayık ve Divan-ı Hikmettir.

4. Yusuf Has Hacib ve eseri Kutadgu Bilig hakkında bilgi veriniz.                                                            

Asıl adı Balasagunlu Yusuftur. Balasagunda yazmaya başladığı eseri 1069-1070 de kaşgar'da tamamlamış dönemin hükümdarı Tavgaç Kara Buğra Han'a sunmuştur. Ve has Haciblik(başmabeyincilik)göreviyle mükafatlandırılmıştır. Kutadgu bilig(mutluluk veren bilgi) bilinen ilk Türk İslam edebiyatı eseridir.4 şahsiyet vardır:1.küntogdı(hükümdar)doğruluğu ve adaleti 2.ay toldı(vezir) mutluluğu 3.ögdülmiş(vezirin oğlu) aklı 4.odgurmış (vezirin kardeşi) kanaati temsil eder. Karşılıklı konuşma şeklinde yazılan kitap 6645 beyitlik bir mesnevidir.3 nüshasında herat Uygur kahire ve fergana Arap harfleriyle yazılmıştır.

5. Divan-ı lugati't Türk hakkında bilgi veriniz.                                                                                      

Türk dillerinin divanı(lugatı) anlamına gelir. Kaşgarlı Mahmud tarafından Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır. Saltuk Buğra Han'ın 6. kuşaktan torunu Kaşgarlı Mahmud 5 yıl boyunca Türk boylarının yaşadığı bozkırları şehirleri gezerek Türk lehçe ve manzumelerini yazmış 1077'de Abbasi halifesi Muktedi Biemrillah'a sunmuştur. Dilin tüm gramer özelliklerini kapsayacak şekilde sekiz ana bölümden oluşur. Eserde ayrıca Kaşgarlı Mahmud'un çizdiği dünya haritası da yer almaktadır.

6.Edip Ahmed Yükneki ve eseri Atabetü'l Hakayık hakkında bilgi veriniz.                                                                           

Edip Ahmed'in Yüknek'te 11.yy. sonların ile 12. yy. başlarında yaşadığı düşünülmektedir. Dini ilimlere vakıf Arapça ve Farsçayı iyi bilen Ahmed yükneki'nin Hakikatler Eşiği anlamına gelen Atabetül Hakayık adlı kitabı bir manzum ahlak kitabıdır. Medhiyeler hariç mani tarzında (aaxa)kafiyelenen dörtlükler halinde yazılmıştır. Eser Emir Muhammed Dad Sipehsalar Bey adında bir hükümdara sunulmuştur. Müellif önce Allah(cc)'ı peygamberi 4 sahabiyi ve hükümdarı beyitlerle över sonrasında ahlaki konuları nasihat uslubuyla dörtlük halinde yazar.

7.Hoca Ahmed Yesevi ve eseri Divanı Hikmet hakkında bilgi veriniz.                                                                   

Tasavvufun ile bağlantısını yazınız. Dini eserler ile tasavvufi eserlerdeki konu farkı nedir?
Türkler arasında tarikat kuran ilk mutasavvıftır. Arslan Baba intisap etmiş vefatından sonra Buhara'da Şeyh Yusuf Hemedani'ye intisap etmiştir. Şeyhinin vefatından sonra 3. halife o olmuş ve Yesi'ye gelerek irşada başlamıştır. Mansur Ata Said Ata ve Süleyman Hakim Ata meşhur talebelerindendir. 63 yaşında Efendimiz(sav) hürmeten bir kuyu kazdırıp orda yaşamıştır. Hikmet kelime olarak hakimlik bilgelik sebep manalarına gelir;edebi olarak ise Ahmed Yesevi'nin dini tasavvufi manzumelerine denir. Orta Asya'da tasavvuf edebiyatının Divan-ı Hikmet il başlamıştır. Dini eserler akaid tefsir fıkıh gibi dinin zahiri yönünü anlatırken tasavvufi eserler ilahi aşk varlık bilgisi nefsin mertebeleri seyru süluk yollarını öğreten bilgileri içerir

8.13.yy anadolu sahasında yazılan ilk eserler nelerdir?

Fetihlerde başarı gösterenleri anlatan destanlar ilk eserlerdir. Bunlar Battalname Danişmendname Saltukname gibi eserlerdir. Eski edebiyattaki alp tipi İslami hüviyet kazanarak gazi tipine dönüşmüştür.

9.Mevlana Celalettin Rumi kimdir ve eserleri nelerdir?                                                                       

Afganistan sınırlarındaki Belh şehrinde doğmuştur. Önce İran'a sonra Anadolu'ya gelmişlerdir. Türk asıllı olmasına rağmen eserlerini Farsça yazmıştır. Eğitimini babası Burhaneddin Veled'den sonra onun öğrencisi Seyyid Muhakkik Tirmizi almıştır Şemsi Tebrizi Selahaddin Zerkub ve Mesnevi için teşvik eden Hüsameddin Çelebi ile dostluk kurmuştur. 17 Aralık 1273 yılında Konya'da vefat etmiştir.3'ü mensur beş adet eseri bulunmaktadır. Divan-ı kebiri santçı kişiliğini ortaya koyan lirik şiirlerden oluşur ve Şems mahlası ile yazmıştır.2. Eseri mesnevidir. Mevlana'nın olgunluk eseridir ve ilk 18 byitini bizzat yazmıştır. 25600 beytini Hüsamettin yazmıştır. Mesnevi tercüme ve şerhleri yazılmıştır. Ankaralı İsmail Rusuhi Efendi Bursalı İsmail Hakkı Ahmet Avni Konuk Tahir Olgun Abdülbaki Gölpınarlı Şefik Can tanınmış Mesnevi şarihlerindendir. Diğer eserleri çeşitli konulardaki sohbetlirini ieren Fihi Ma fih ve yedi meclis anlamındaki Mecalis-i Seb'a Mevlana'nın gençlik dönemindeki 7 vaazıdır. Son seri Mektubat 145 mektuptan oluşur.

10.Hacı Bektaş-i Veli kimdir ve eserleri nelerdir?

Ahmed Yesevi'nin mürididir. Bektaşilik tarikatını kurmuştur. Esrleri Makalat Kitabül fevaid Fatiha Süresi Tefsiri ve Şathiye ile nasihatlerini içeren risaleleri vardır. Arapça yazılmış sonradan mensur ve manzum olarak Türkçeye çevirilmiştir. 4 kapıdan oluşur:şeriat tarikat marifet ve hakikat. Her bir kapı on prensibi içerir toplam 40 makamın açıklamasıdır.

11.13.yy. sonunda Farsça yanında Türkçe'nin kullanılmaya başlanmasının sebebi nedir?

Karamanoğlu Mehmed Bey Türkçe'den başka dil kullanılmayacak fermanı Türkçe yazma konusunda alim ve edipleri cesaretlendirmiştir.

12.Yunus Emre ve eserleri hakkında bilgi veriniz.

Tasavvuf edebiyatının en önemli şairidir. Ümmi olduğu nakledilir; ancak tekkede yetişmiş ilahi bilgiyle donanmış alim ve arif bir kişidir. Türkçe tasavvufi terim dilinin kurucusu sayılır. Divan'ı ve risaletün-nushiye isimli mesnevisi vardır. Divanında ilahi nutuk ve nefes tarzı ilahi aşkı anlatan şiirler vardır. Münacaat miraciye naat nasihatname vb. Tarzda şiirlere de rastlamaktadır. Risaletün-nushiye de ise 600 beyitle didaktik tarzda ruh ve akıl kibir ve kanaat buşu(gazap) sabır bulh ve haset gıybet ve bühtan olmak üzere 6 bölüm vardır.

13.Yunus Emre ekolünü benimseyen sonraki mutasavvıf şairler kimlerdir?

Kaygusuz Abdal Eşrefoğlu Rumi İbrahim Ümmi Sinan Aziz Mahmud Hüdayi Vahip Ümmi Elmalı Ümmi Sinan Niyazı Mısri Said Emre Kemal Ümmi ve İbrahim Tennure Yunus Tarzında yazan şairlerdendir.

14.13.yy. diğer yazarları kimlerdir eserleri nelerdir?                                                                        

Mevlana'nın oğlu Sultan Veled (divan ibtidaname intihaname rebebname isimli manzum; maarif adlı mensur eserleri vardır. Mevleviliği sistemli tarikat haline getirdiği için önemlidir.) Şeyyad Hamza(yusuf u züleyha Dasitan-ı sultan Mahmud) Ahmed Fakih( ölüm ve ahireti konu edinen ve bazılarına göre ilk MEVLİD örneği Çarhname kutsal mekanları anlatan Kitabü Evsaf-ı Mesacid) bu dönemin eserleridir.

15.Anadolu'da tasavvuf edebiyatı kaç kola ayrılır bunlar nelerdir?

İki ana kola ayrılır. İlki Mevlana ve Sultan Veled kolu divan edebiyatı nazım şekillerini kullanırlar. İkincisi Yunus Emre çizgisi genellikle halk edebiyatı nazım şekilleri kullanılır.

16.14.yy. Türkçe'nin yazı dili haline gelmesinde niçin önemlidir  ?Bu dönem eserleri nelerden oluşur?

Bu dönem Eski Anadolu Türkçesi yada Eski Dönem Osmanlı Türkçesi olarak adlandırılır. Selçukluların yıkılmasından sonra kurulan beylikler edebiyat tarihi açısından geçiş dönemi özelliği taşır. Selçuklu sultanları kadar iyi eğitim almamış Beylerin Türkçeden başka bir dil bilmemesi ve eserlerin Türkçe yazılması için teşvik etmiştir. Bu dönemde beylere takdim edilen eserlerde kısa sürelerin(Yasin tebareke Fatiha süreleri gibi) tefsirleri kısas-ı enbiya ve tezkiretül enbiya tercümelri bulunmaktadır.

17.14. yy. sanatçıları kimlerdir eserleri nelerdir?

Gülşehri Kırşehir'e bağlı Gülşehri'de doğduğu için bu mahlası kullanmıştır. Asıl adı Süleyman'dır. Feridüddin Attar'ın Mantıkut tayr(5000 beyit) isimli eserini Türkçe'ye kazandırmıştır.Aşık Paşanın oğlu Elvan Çelebi(menakıbül kudsiyye adlı mesnevisi vardır.) Erzurumlu Kadı Mustafa Darir anadan doğma kör olduğu için darir danmiştir.İbni hişam Vakıdı gibi siyercilerden yararlanarak yazdığı Siretün nebisi meşhurdur.Fütuhuşşam tercümesi Yüz hadis tercümesi ve kıssai Yusuf diğer eserleridir.Azeri olan Seyyid Nesimi en önemli şairlerdendir. Hurifiliğin kurucusu Fazlullah-ı hurifiye intisap etmiş inancı gereği Halep'te derisi yüzülerek öldürülmüştür. Divan şiiri öncülerinden Ahmedi (iskerdername) Kardeşi Hamzavi (Hamzaname) Sulu Fakih (Kıssa-ı yusuf) Dursun Fakih(Hz. Ali Gazavatnameleri Muhammed Hanefi cenknameleri) Said Emre(makalat tercümesi) ve Abdal Musa(nasihatname) bu dönemin en ünlü yazarları ve eserleridir.

18.Aşık Paşa hakkında bilgi veriniz.

Aşık Paşa Kırşehir'de doğmuş asıl adı Ali'dir. Garipname (on bölümden oluşur hepsinde onar hikaye bulunur.12000 beyit olduğu 550 konudan bahsettiği bilinmektedir. Garipname'yi yayınlayan Kemal Yavuz ise 10.613 beyit tespit etmiştir.) Fakrname Vasf-ı hal Kimya risalesi sema risalesi ve tasavvuf risalesi eserleridir.

19.15. yy. ilk göze çarpan müellifi kimdir? Hakkında bilgi veriniz.

Süleyman Çelebidir. Vesiletün necatı Bursa Ulucami'de imamlık yaparken yazmıştır. Failatün failatün failün kalıbıyla yazmıştır. Sade külfetsiz dil samimi bir dil ile kaleme almıştır. Sehli Mümteni (kolay görünmesine rağmen benzerinin söylenmesi zor söz)tarzının güzel örneklerindendir.
20.Süleyman Çelebi Vesiletün-necat'ı yazarken hangi iki kaynaktan yararlanmıştır?
Erzurumlu Mustafa Darir'in Siretün nebi eseri ile Aşık Paşa'nın Garipnamesinden yararlanmıştır.

21.Hacı Bayram-ı Veli kimdir?

Bayramiye tarikatı kurucusudur. 2 si aruzla 3 heceyle 5 şiir yazmıştır. Sayıca az olada şiirleri edebiyata önemli katkıda bulunmuştur.

22.Kaygusuz Abdal'ın eserleri nelerdir?

Asıl adı Alaaddin Gaybi'dir. Yunus tarzının en eski takipçilerindendir. Manzum eserleri: Divan Gülistan Mesneviler Gevhername Minbername; mensur eserleri: Budalaname Kitab-ı miglate Vücutname karışık eserleri ise dilgüşa ve saraynamedir.

23.Muhammediye eseriyle tanınan Yazıcıoğlu Mehmed ve eseri hakkında bilgi veriniz.

Gelibolu'da yaşamıştır. Babası devlet işlerinde yazıcı(katip) olarak çalışmış şemsiyye adlı manzum astroloji kitabıyla tanınmıştır. Muhammediyye eseri daha önce kendisinin Arapça yazdığı megaribüz zaman'ın manzum çevirisidir.9000 beyitten oluşup peygamberimizin hayatı kıyamet alametleri ve ahiret haytı olmak üzere üç bölümden oluşur. Kardeşi Ahmed-i Bican meğaribüzzamanın mensur çevirisi Envarül aşıkını yazmıştır.

24.Yunus tarzı şairlerden İznikli Eşrefoğlu Rumi hakkında bilgi veriniz. Ve önemli eserlerini yazınız.      

Hacı Bayramı Veli'nin kızıyla evlidir. Şiirlerini divanda toplamıştır. Aruzla birlikte hece veznini de kullanmıştır. Şiirlerini Divan'da toplamıştır. Muzekkin nüfus adlı eserinde tasavvufi ahlakı Tarikatname'de tarikat adabı ve ehli beyt sevgisini anlatmaktadır.

25.Seci sanatlı nesrin en önemli örneklerini veren yazar kimdir eserinin adı nedir?                                 

Sinan paşa'dır eseriise Tazarruname'dir. Tazarruname varlık aşk ve halleri Allah'a yakarış ve dua yer alır. Maarifname(nasihatname) adlı eseri ise ahlaki öğüt kitabıdır ve Feridüddin attar'ın Tezkiretül evliyası esas alınarak yazılmıştır.

26.Aydınlı dede Ömer Ruşeni hakkında bilgi veriniz.                                                                            

Halveti Tarikatına mensup olmakla birlikte mevleviliğe hayrandır. Aydınlı olduğu için Ruşeni mahlasını kullanır. Divanı tasavvufi incelikleri anlattığı miskinname mesneviyi öven der mehdi mesnevi neyi ve Mevlana'nın ilk 18 beytinin tercümesini içeren neyname mesnevide geçen Musa ile Çoban kıssasını anlatan çobanname ve maşuk ile aşıkı katip ile kaleme benzeten kalemiyye eseri bulunmaktadır.

27.15.yy. diğer yazar ve şairleri kimlerdir eserleriyle birlikte yazınız.                                                   

Ahmed Dai (ebulleys semerkandi tefsiri tercümesi miftahul cennet vesiletül müluk li ehlissüluk(ayetel kürsi tefsiri) ve Tezkiretül evliya tercümesi Şeyh Elvanı Şirazi(mahmud şebusterinin Gülşen-i Raz eseri nazım halinde çevirisi Hatipoğlu Muhammed (hacı bektaşi velini makalatının çevirmiş eserine bahrül hakaik adını vermiştir. Ayrıca mülksüresi tefsiri Letayifname ile yüz hadis tercümesi ferahname eserleri vardır. Balıkesirli devletoğlu Yusuf(vikaye tercümesi Muinüddin bin Mustafa'nınMesnevisinin tercümesi ve şerhini II.murat'a ithaf etmiştir.) Akşemseddin(tıp din ve tasavvufi alanda eserler) Kemal Ümmi (Divanve Kırk Armağan) Abdurrahim-i Karahisari( kaside-i bürde tercümesi minyetül ebrar) İbrahim Tennuri (Gülzarı manevi) Akşemseddin'in oğlu Hamdullah Hamdi(yusuf u züleyha mevlid-i nebi Leyla ile Mecnun tuhfetul uşşak Kıyafetname isimli beş mesnevi ilk Anadolu'daki HAMSE sahibi şair olmuştur.)